Όταν οι πράκτορες φορούν διπλωματικά κουστούμια

Στη διεθνή διπλωματία και πρακτική των κρατικών σχέσεων, ένα φαινόμενο που συχνά περνά απαρατήρητο από το ευρύ κοινό, αλλά αποτελεί κοινό μυστικό στους διπλωματικούς και κατασκοπευτικούς κύκλους, είναι η χρήση της διπλωματικής ασυλίας για την κάλυψη πρακτόρων μυστικών υπηρεσιών.

Παρότι το νομικό πλαίσιο ορίζει σαφώς τη λειτουργία και τα όρια της διπλωματικής ασυλίας, στην πράξη διαμορφώνεται ένα γκρίζο πεδίο όπου συντελούνται σημαντικές παραβιάσεις, υπό τον μανδύα της νομιμότητας.

Η Σύμβαση της Βιέννης του 1961 περί Διπλωματικών Σχέσεων είναι το βασικό διεθνές νομικό κείμενο που ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ κρατών και παρέχει διπλωματική ασυλία στους διαπιστευμένους διπλωματικούς εκπροσώπους. Σύμφωνα με αυτή, τα διπλωματικά πρόσωπα:

• Απολαμβάνουν πλήρη ποινική ασυλία, δηλαδή δεν υπόκεινται στη δικαιοδοσία των δικαστηρίων του κράτους υποδοχής.

• Δεν είναι υποχρεωμένοι να αποκαλύψουν την επαγγελματική τους δραστηριότητα, εκτός αν τούτο απαιτείται ρητώς για την εκτέλεση διπλωματικών καθηκόντων.

• Μπορούν να επιστραφούν στη χώρα τους μέσω της διαδικασίας του persona non grata, χωρίς εξηγήσεις.

Στην πράξη, πολλά κράτη χρησιμοποιούν τη διπλωματική τους παρουσία ως ομπρέλα για την εγκατάσταση και λειτουργία πρακτόρων στο εξωτερικό. Οι πράκτορες αυτοί συχνά εμφανίζονται ως:

• Ακόλουθοι Τύπου, στρατιωτικοί ακόλουθοι ή σύμβουλοι πολιτιστικών υποθέσεων.

• Υπάλληλοι πρεσβείας ή προξενείου, με απροσδιόριστο αντικείμενο εργασίας.

• Σε ορισμένες περιπτώσεις, παρουσιάζονται ακόμα και με πλαστά ή αμφιλεγόμενα στοιχεία ταυτότητας, ενώ μπορεί να είναι καταζητούμενοι ή υπόδικοι στη χώρα προέλευσής τους.

Ενδεικτικά, έχουν υπάρξει περιπτώσεις όπου πράκτορες είχαν ποινικό μητρώο ή συμμετείχαν σε παράνομες δραστηριότητες (όπως παρακολουθήσεις, απόπειρες στρατολόγησης, ακόμα και σαμποτάζ) στο κράτος υποδοχής, υπό πλήρη νομική προστασία.

Όταν τέτοιο πρόσωπο εντοπιστεί ή συλληφθεί από τις αρχές του κράτους υποδοχής, οι αντιδράσεις είναι συνήθως περιορισμένες:

• Η ασυλία δεν αίρεται, εκτός αν το κράτος προέλευσης το επιτρέψει — κάτι εξαιρετικά σπάνιο.

• Το πιο πιθανό είναι το άτομο να κηρυχθεί persona non grata, και να του ζητηθεί να εγκαταλείψει τη χώρα εντός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος.

• Ακολουθεί σιωπηλή απομάκρυνση, χωρίς δικαστικές διαδικασίες και χωρίς δημόσια διερεύνηση των πράξεων του προσώπου.

Με αυτόν τον τρόπο, αποφεύγονται οι διπλωματικές εντάσεις, αλλά ταυτόχρονα συντηρείται ένα καθεστώς ατιμωρησίας, το οποίο αντιβαίνει στο πνεύμα του διεθνούς δικαίου.

Το σύστημα της διπλωματικής ασυλίας δημιουργήθηκε για την ομαλή λειτουργία των διεθνών σχέσεων, όχι για την καταστρατήγηση του εθνικού δικαίου και της δημόσιας ασφάλειας. Η κατάχρησή της για την κάλυψη κατασκοπευτικών ή εγκληματικών ενεργειών αποδυναμώνει τη διεθνή έννομη τάξη και οδηγεί σε απώλεια εμπιστοσύνης μεταξύ κρατών.

Ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπιστεί αυτό το φαινόμενο είναι μέσω:

• Διμερών συμφωνιών που οριοθετούν αυστηρά τις επιτρεπτές δραστηριότητες των διπλωματικών αποστολών.

• Αύξηση της διαφάνειας και ενισχυμένο έλεγχο από τις υπηρεσίες εσωτερικής ασφάλειας.

• Πιθανή αναθεώρηση της Σύμβασης της Βιέννης ώστε να καλύπτει σύγχρονες απειλές, χωρίς όμως να θίγει το θεμελιώδες δικαίωμα της διπλωματικής προστασίας.