16.05.2025
Σε ένα κράτος δικαίου, η ελευθερία της έκφρασης και η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στον δημόσιο διάλογο αποτελούν θεμέλια της δημοκρατικής λειτουργίας.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, παρατηρείται σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες μια επικίνδυνη καταχρηστική πρακτική: οι SLAPPs (Strategic Lawsuits Against Public Participation), δηλαδή στρατηγικές αγωγές κατά της δημόσιας συμμετοχής.
Πρόκειται για νομικές κινήσεις που δεν στοχεύουν στην απονομή δικαίου, αλλά στην καταστολή της κριτικής, την εξάντληση των αντιδρώντων και τη δημιουργία φόβου.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πλέον τοποθετηθεί ρητά κατά των πρακτικών αυτών, αναγνωρίζοντας τον κίνδυνο που συνιστούν για τη δημοκρατία.
Οι SLAPPs είναι καταχρηστικές αγωγές ή απειλές αγωγών, που ασκούνται κυρίως από ισχυρά συμφέροντα (πολιτικά, επιχειρηματικά, θεσμικά) με σκοπό να εκφοβίσουν ή να εξουθενώσουν εκείνους που αποκαλύπτουν παρατυπίες, διαφθορά ή ασκούν δημόσια κριτική.
Τέτοιες αγωγές:
Απαιτούν συχνά υπέρογκες αποζημιώσεις.
Συνοδεύονται από δημόσια καταγγελία ή στοχοποίηση.
Δεν κατατείνουν στην ουσιαστική αποκατάσταση βλάβης, αλλά στη φίμωση του λόγου.
Η πρακτική αυτή παράγει ένα “φαινόμενο ψύχους” (chilling effect): ακόμα κι αν δεν ευδοκιμήσει η αγωγή, πολλοί αποθαρρύνονται από το να μιλήσουν, φοβούμενοι νομικές συνέπειες ή μεγάλα έξοδα.
Στις 11 Νοεμβρίου 2021, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ψήφισμα που:
Αναγνωρίζει τις SLAPPs ως σοβαρή απειλή για το κράτος δικαίου και την ελευθερία του Τύπου.
Καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να θεσπίσει μηχανισμούς προστασίας για τους στόχους τέτοιων αγωγών.
Ζητά πρόωρη απόρριψη καταχρηστικών αγωγών και επιβολή κυρώσεων στους ενάγοντες.
Πηγή: Ψήφισμα ΕΚ 2021/2036(INI)
Το ψήφισμα τονίζει πως η ελευθερία της έκφρασης και η συμμετοχή στην κοινή γνώμη δεν μπορούν να περιορίζονται μέσω δικαστικών διαδικασιών που στερούνται καλής πίστης.
Τον Απρίλιο του 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την Πρόταση Οδηγίας COM(2022)177, η οποία θέτει τα θεμέλια για ένα εναρμονισμένο πλαίσιο προστασίας από SLAPPs σε όλη την ΕΕ.
Κύρια μέτρα:
Δυνατότητα πρόωρης απόρριψης της αγωγής αν κριθεί καταχρηστική.
Αντιστροφή των εξόδων δίκης εις βάρος του ενάγοντος.
Αποζημίωση του καθ’ ου για ηθική ή οικονομική ζημία.
Κυρώσεις στον καταχρηστικό ενάγοντα, όπως πρόστιμα.
Διασυνοριακή εφαρμογή, ώστε να αντιμετωπιστεί η πρακτική “forum shopping”.
Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή – COM(2022)177
Η οδηγία αποτελεί το πρώτο ολοκληρωμένο ευρωπαϊκό εργαλείο για την αντιμετώπιση των SLAPPs, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη προστασίας του δημοσίου διαλόγου.
Στην Μάλτα, η δημοσιογράφος Daphne Caruana Galizia είχε δεχθεί δεκάδες SLAPPs από επιχειρήσεις και πολιτικά πρόσωπα, πριν δολοφονηθεί το 2017.
Στην Ισπανία, ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης δέχθηκαν στρατηγικές αγωγές μετά από ρεπορτάζ για κρατική διαφθορά.
Στην Ουγγαρία και την Πολωνία, πολίτες και ΜΚΟ στοχοποιήθηκαν νομικά για επικρίσεις της κυβερνητικής πολιτικής.
Παρότι η πρόταση της ΕΕ αφορά προς το παρόν κυρίως διασυνοριακές υποθέσεις, είναι σαφές πως το πρόβλημα δεν γνωρίζει σύνορα. Ακόμη και σε καθαρά εσωτερικές διαφορές, παρατηρείται:
Απειλή εξώδικων για απλές διαδικτυακές αναρτήσεις.
Αγώγιμες απαιτήσεις με υπέρογκα ποσά για «ηθική βλάβη».
Νομική ταλαιπωρία πολιτών και οργανώσεων για τον δημόσιο λόγο τους.
Η ανάγκη θέσπισης εθνικών διατάξεων που θα αναγνωρίζουν τις καταχρηστικές αγωγές και θα προσφέρουν θεσμική προστασία, είναι επιτακτική.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση στέλνει ισχυρό μήνυμα: η ελευθερία της έκφρασης δεν είναι διαπραγματεύσιμη. Οι SLAPPs αποτελούν εργαλείο καταστολής, όχι υπεράσπισης της αξιοπρέπειας.
Είναι καιρός να διασφαλιστεί ότι η Δικαιοσύνη δεν χρησιμοποιείται ως μέσο φίμωσης, αλλά ως εγγυητής της δημοκρατικής λειτουργίας.
Γιατί όταν οι πολίτες σιωπούν από φόβο, η δημοκρατία παύει να αναπνέει.
Να καταγγείλει την υπόθεση σε μία από τις παραπάνω πλατφόρμες.
Να ζητήσει νομική υποστήριξη από δίκτυα όπως το CASE ή το ECPMF.
Να υποβάλει petition στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Να αναζητήσει δημόσια στήριξη και ευρωπαϊκή δημοσιότητα για την υπόθεση.
Οργανισμός θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ. Αν και δεν δέχεται απευθείας καταγγελίες, δημοσιεύει οδηγίες, εκθέσεις και υποστηρίζει πολιτικές προστασίας των δικαιωμάτων έκφρασης.
Η Κομισιόν έχει ειδική σελίδα για τις SLAPPs με ενημερωτικό υλικό και δυνατότητα υποβολής απόψεων ή εισηγήσεων στο πλαίσιο της οδηγίας.
Οποιοσδήποτε πολίτης της ΕΕ μπορεί να καταθέσει επίσημη ατομική αναφορά (petition) στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων του.
? https://www.europarl.europa.eu/petitions/en/home
Δίκτυο οργανώσεων που υποστηρίζουν νομικά και επικοινωνιακά τα θύματα SLAPPs. Παρέχουν τεκμηρίωση, νομικές οδηγίες, δημοσιεύουν βάσεις δεδομένων.
Οργανισμός με έδρα στο Λονδίνο, δραστηριοποιείται σε όλη την Ευρώπη και παρέχει νομική υποστήριξη και δημόσια πίεση για υποθέσεις καταπάτησης ελευθερίας λόγου.
Προσφέρουν νομική υποστήριξη, παρακολούθηση SLAPPs κατά δημοσιογράφων και παρεμβαίνουν διεθνώς με εκθέσεις ή νομική συμβουλευτική.
Με έδρα τη Λειψία, είναι βασικό μέλος του CASE και διαχειρίζεται την πλατφόρμα Media Freedom Rapid Response (MFRR) για καταγγελίες απειλών κατά της ελευθερίας του Τύπου.
? https://www.ecpmf.eu/
? https://www.mfrr.eu/
Ειδική πλατφόρμα για αναφορά απειλών, αγωγών ή βίας κατά δημοσιογράφων. Αναφορές γίνονται δημόσιες και προωθούνται στο Συμβούλιο της Ευρώπης.
