Πλοία που σταματούν σε ανοιχτά νερά χωρίς λόγο

Το "σιωπηλό" φαινόμενο που παρατηρείται και στα ελληνικά πελάγη – και τι μπορεί να κρύβεται πίσω από αυτό.

Σε μια εποχή όπου σχεδόν κάθε μετακίνηση μπορεί να εντοπιστεί, από πτήσεις μέχρι εφαρμογές στο κινητό μας, η ναυσιπλοΐα παραμένει ένα από τα λίγα μέσα μεταφοράς που εξακολουθούν να κινούνται εν μέρει “αθόρυβα”. Κάθε μέρα, δεκάδες πλοία σε διεθνή ύδατα καταγράφονται να σταματούν ξαφνικά – μακριά από οποιοδήποτε λιμάνι ή σταθμό ανεφοδιασμού – χωρίς καμία επίσημη εξήγηση. Το φαινόμενο αυτό, γνωστό μεταξύ ερευνητών ανοιχτών δεδομένων (OSINT) και ναυτικών αρχών, καταγράφεται συστηματικά μέσω των διαθέσιμων συστημάτων AIS και προκαλεί έντονη ανησυχία.

Το AIS (Automatic Identification System) είναι ένα σύστημα εντοπισμού θέσης, ταχύτητας και πορείας που είναι υποχρεωτικό για όλα τα πλοία συγκεκριμένου τονάζ και λειτουργεί μέσω δορυφορικών και επίγειων σταθμών. Κάθε ασυνήθιστη παύση σε ανοιχτά νερά, ειδικά χωρίς ειδοποίηση ανάγκης ή καιρικό φαινόμενο, προκαλεί ερωτήματα. Πλοία που σταματούν σε θαλάσσιες περιοχές χωρίς να υπάρχουν τεχνικά ή καιρικά προβλήματα, χωρίς εγγύτητα σε λιμένα ή σταθμό μεταφόρτωσης, εγείρουν εύλογες υποψίες για πιθανές παράτυπες ή παράνομες δραστηριότητες.

Οι ειδικοί επισημαίνουν τρεις κυρίως λόγους που θα μπορούσαν να εξηγήσουν τέτοιες στάσεις: μεταφόρτωση φορτίων από πλοίο σε πλοίο (ship-to-ship transfer), μυστικές παραδόσεις μικρών φορτίων ή ατόμων από βοηθητικά σκάφη, και αλλαγή ταυτότητας – περιπτώσεις όπου πλοία “εξαφανίζονται” και επανεμφανίζονται με άλλη σημαία ή όνομα. Οι δραστηριότητες αυτές είναι ιδιαίτερα δύσκολο να παρακολουθηθούν σε πραγματικό χρόνο και συμβαίνουν συνήθως σε σημεία μακριά από τα όρια κρατικής δικαιοδοσίας.

Η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, αποτελεί κεντρικό θαλάσσιο διάδρομο στη Μεσόγειο. Περιοχές όπως το Ιόνιο, τα Δωδεκάνησα και η νότια Κρήτη βρίσκονται συχνά στο επίκεντρο σχετικών καταγραφών. Το 2023, σύμφωνα με δεδομένα από τον διεθνή οργανισμό Global Fishing Watch, τουλάχιστον 12 πλοία καταγράφηκαν να παραμένουν αγκυροβολημένα σε διεθνή ύδατα ανοιχτά της Κέρκυρας και της Ιεράπετρας, χωρίς να έχει δηλωθεί μηχανική βλάβη ή άλλο τεχνικό πρόβλημα. Οι περισσότερες περιπτώσεις αφορούσαν δεξαμενόπλοια ή φορτηγά πλοία υπό σημαίες Παναμά, Λιβερίας και Μάλτας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μετά από ειδοποιήσεις εθελοντών ερευνητών στο MarineTraffic, επενέβησαν περιπολικά σκάφη του Λιμενικού, χωρίς ωστόσο να δοθεί δημόσια πληροφόρηση για τα ευρήματα.

Το πρόβλημα δεν περιορίζεται στα ελληνικά ύδατα. Στην παγκόσμια ναυτιλία, η πρακτική των “dark voyages” – δηλαδή διαδρομές με σκόπιμη απενεργοποίηση του AIS – αποτελεί καθημερινό φαινόμενο. Αντίστοιχες περιπτώσεις έχουν καταγραφεί ανοιχτά της Βενεζουέλας, του Ιράν, αλλά και στη Μαύρη Θάλασσα. Παρότι οι διεθνείς οργανισμοί όπως η INTERPOL και η UNODC παρακολουθούν και καταγράφουν τέτοια περιστατικά, οι έλεγχοι είναι περιορισμένοι. Οι λόγοι ποικίλλουν: έλλειψη πόρων, νομικές δυσκολίες στα διεθνή ύδατα, αλλά και πολιτικές σκοπιμότητες.

Το φαινόμενο, ωστόσο, μπορεί να γίνει ορατό και στο ευρύ κοινό. Οποιοσδήποτε έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο μπορεί να παρακολουθήσει την πορεία των πλοίων σε πραγματικό χρόνο μέσω ιστοσελίδων όπως το MarineTraffic.com ή το VesselFinder.com. Αν ένα πλοίο εμφανίζεται να κινείται κανονικά και ξαφνικά “σβήνει” από τον χάρτη, ή παραμένει για ώρες σε μη εμπορικό σημείο χωρίς λόγο, αυτό είναι από μόνο του μια ενδιαφέρουσα πληροφορία.

Η διαφάνεια στη ναυσιπλοΐα αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την ασφάλεια, το δίκαιο εμπόριο και την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος. Η Ελλάδα, ως χώρα με εκτενή θαλάσσια σύνορα και κομβικά λιμάνια, έχει ρόλο και ευθύνη στον εντοπισμό και την πρόληψη τέτοιων φαινομένων. Και καθώς η τεχνολογία δίνει εργαλεία και στους πολίτες, ίσως είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε πως η παρακολούθηση των “σιωπηλών” κινήσεων στη θάλασσα, είναι υπόθεση όλων μας.