23.12.2024
Η Θεσσαλονίκη, μια πόλη με ιστορία χιλιετιών, αποτελεί ένα μοναδικό πολιτιστικό μωσαϊκό. Όταν ξεκίνησε η κατασκευή του Μετρό Θεσσαλονίκης το 2006, κανείς δεν φανταζόταν ότι οι εκσκαφές για τη δημιουργία ενός σύγχρονου μέσου μεταφοράς θα αποκάλυπταν τόσο σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα. Τα ευρήματα αυτά όχι μόνο καθυστέρησαν την ολοκλήρωση του έργου, αλλά και προκάλεσαν έντονες συζητήσεις για το πώς η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να ενσωματωθεί σε σύγχρονες υποδομές.
Οι πρώτες αρχαιολογικές εργασίες ξεκίνησαν το 2006, όταν άρχισε η κατασκευή της βασικής γραμμής του μετρό. Οι εκσκαφές αποκάλυψαν ευρήματα από διαφορετικές ιστορικές περιόδους, που κάλυπταν την ελληνιστική, ρωμαϊκή, βυζαντινή και οθωμανική περίοδο. Η σημασία των ευρημάτων ήταν τέτοια, που η ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ Α.Ε. αναγκάστηκε να προσαρμόσει τα σχέδιά της πολλές φορές.
Ο σταθμός Βενιζέλου αποτέλεσε την καρδιά των αρχαιολογικών ανακαλύψεων. Κατά τη διάρκεια των εργασιών, αποκαλύφθηκαν:
Η βυζαντινή Εγνατία Οδός: Ένας πλακόστρωτος δρόμος με κιονοστοιχίες, που αποτελούσε την κύρια εμπορική αρτηρία της βυζαντινής Θεσσαλονίκης.
Καταστήματα και εργαστήρια: Τεκμήρια της εμπορικής δραστηριότητας της εποχής, που μαρτυρούν την οικονομική σημασία της πόλης.
Στον σταθμό Αγίας Σοφίας, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν:
Ρωμαϊκά λουτρά: Μια καλά διατηρημένη εγκατάσταση που αποκαλύπτει την καθημερινή ζωή των κατοίκων της Θεσσαλονίκης κατά τη ρωμαϊκή περίοδο.
Θρησκευτικά κτίρια: Κατάλοιπα που σχετίζονται με την εκκλησία της Αγίας Σοφίας, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης.
Στον σταθμό Δημοκρατίας, βρέθηκαν υπολείμματα της οθωμανικής περιόδου, όπως εργαστήρια και οικιστικά κατάλοιπα, που μαρτυρούν τη συνεχή χρήση της περιοχής ανά τους αιώνες.
Η ανακάλυψη αυτών των ευρημάτων προκάλεσε έντονες διαμάχες σχετικά με το πώς θα έπρεπε να διαχειριστούν. Οι απόψεις διχάστηκαν:
Οι αρχαιολόγοι και οι επιστημονικοί φορείς υποστήριξαν ότι τα ευρήματα έπρεπε να διατηρηθούν στις αρχικές τους θέσεις (in situ), ώστε να αναδειχθεί η ιστορική σημασία της περιοχής.
Το επιχείρημα ήταν ότι η μεταφορά των ευρημάτων θα αλλοίωνε τη σημασία τους και θα απομάκρυνε τους πολίτες από την ιστορία της πόλης.
Αντίθετα, οι υποστηρικτές της μεταφοράς τόνιζαν ότι η διατήρηση in situ θα καθυστερούσε υπερβολικά το έργο και θα αύξανε το κόστος.
Η ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ Α.Ε. και οι εργολάβοι πίεσαν για τη μεταφορά των ευρημάτων σε μουσεία, ώστε να προχωρήσει η κατασκευή των σταθμών.
Η διαμάχη για τα αρχαιολογικά ευρήματα κατέληξε σε πολυάριθμες δικαστικές υποθέσεις. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση ήταν αυτή του σταθμού Βενιζέλου.
Το θέμα έφτασε πολλές φορές στο Συμβούλιο της Επικρατείας, το οποίο εξέδωσε διαφορετικές αποφάσεις με την πάροδο των ετών. Τελικά, το 2019 αποφασίστηκε η διατήρηση των ευρημάτων in situ, με τη δέσμευση ότι η κατασκευή του σταθμού θα προσαρμοστεί γύρω από αυτά.
Οι αρχαιολογικές εργασίες και οι δικαστικές διαμάχες προκάλεσαν καθυστερήσεις που διήρκεσαν πάνω από 10 χρόνια. Ο σταθμός Βενιζέλου, που αρχικά επρόκειτο να ολοκληρωθεί το 2012, παραδόθηκε μόλις το 2023.
Οι καθυστερήσεις και οι τροποποιήσεις στο έργο αύξησαν σημαντικά το κόστος. Οι αρχαιολογικές εργασίες υπολογίζεται ότι κόστισαν πάνω από 150 εκατομμύρια ευρώ, ενώ οι προσαρμογές στον σχεδιασμό του έργου προσέθεσαν επιπλέον δαπάνες.
Παρά τις δυσκολίες, η ενσωμάτωση των αρχαιοτήτων στο μετρό θεωρείται πλέον πρότυπο για την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς σε σύγχρονα έργα.
Ο σταθμός Βενιζέλου λειτουργεί πλέον και ως υπόγειο μουσείο, προσφέροντας στους επιβάτες την ευκαιρία να δουν τα αρχαιολογικά ευρήματα σε άμεση γειτνίαση με το σύγχρονο μέσο μεταφοράς.
Η εμπειρία του Μετρό Θεσσαλονίκης αναδεικνύει την ανάγκη για καλύτερο συντονισμό μεταξύ αρχαιολογικών υπηρεσιών, κατασκευαστών και δημόσιων φορέων, ώστε να αποφεύγονται παρόμοιες καθυστερήσεις στο μέλλον.
